αρθρο

Ποδόσφαιρο: η ομάδα και οι «ηγέτες» της – ρόλοι και επικοινωνία.

του Δημήτρη Γιαννάτου- Ειδικού γραμματέα του Α.Ο ΓΛΥΚΩΝ ΝΕΡΩΝ (*Κοινωνιολόγου//Συστημικού ειδικού θεραπευτή)

Μην ξεχνάμε: "Πίσω από κάθε ενήλικα με αυτοπεποίθηση, υπήρχε ένας δάσκαλος που πίστεψε σ'αυτόν, όταν ήταν παιδί!!!"

Το ποδόσφαιρο είναι μια σπουδαία δραστηριότητα. Είναι σπουδαία επειδή είναι παιχνίδι! Και το παιχνίδι είναι σπουδαίο, επειδή προέρχεται από την ίδια τη φύση, και μάλιστα είναι προγενέστερο του ανθρώπινου πολιτισμού! «τα ζώα παίζουν όπως ακριβώς παίζουν οι άνθρωποι (…) δεν περίμεναν να έλθει ο άνθρωπος για να τα μάθει να παίζουν», θα μας πει ο σπουδαίος Ολλανδός Ιστορικός του πολιτισμού Γιόχαν Χουιζίνγκα, στο εμβληματικό βιβλίο του, «Ο άνθρωπος και το παιχνίδι (Homo ludens: ο παίζων άνθρωπος).

Το εξαιρετικό του ανθρώπινου παιχνιδιού, είναι ότι πάνω σ’αυτό ο άνθρωπος δόμησε τον πολιτισμό του. Το παιχνίδι δηλαδή, είναι ένα πολιτισμικό φαινόμενο, πάνω στο οποίο ριζώθηκαν πολλές από τις  δημιουργίες της ανθρώπινης κοινωνίας,  συνδυάζοντας το αρχέγονο ένστικτο με τη λογική.

Το ποδόσφαιρο, λοιπόν, ως παιχνίδι είναι ένα πολιτισμικό -κοινωνικό φαινόμενο της ανθρώπινης επιβίωσης, επικοινωνίας και ιστορίας. Μάλιστα, ο βιολόγος-ζωολόγος Ντέσμοντ Μόρρις, στο εξαιρετικό βιβλίο του: «Η φυλή του ποδοσφαίρου», αναφέρει ότι: «Οι ρίζες της ποδοσφαιρικής Φυλής, βρίσκονται βαθιά στο προϊστορικό παρελθόν, όταν οι πρόγονοι μας, ζούσαν και πέθαιναν σαν κυνηγοί άγριων θηρίων (…) ολόκληρη σχεδόν η εξελικτική ιστορία του ανθρώπου ανήκει σε κείνη την περίοδο, όταν το κυνήγι του θηράματος δεν ήταν απλά ένα σπορ, αλλά θέμα επιβίωσης».  Στην ουσία, τα ομαδικά αθλήματα, αλλά ιδιαίτερα το ποδόσφαιρο, αντανακλά στη σύγχρονη εποχή, εκείνη την παλιά περίοδο του ανθρωπίνου πολιτισμού, όταν για να «είμαστε καλοί κυνηγοί», έπρεπε να εξελιχθούμε διανοητικά, συναισθηματικά, βιολογικά, κοινωνικά, κλπ.

Μέσα στο πλαίσιο αυτό, διαμορφώθηκαν, ανάμεσα στ’άλλα, και οι σχέσεις και οι ρόλοι των ανθρώπινων φυλών-ομάδων, τους οποίους παρατήρησαν και μελετήσανε οι ανθρωπιστικές επιστήμες: η ανθρωπολογία, η βιολογία, η ψυχολογία, η κοινωνιολογία, κ.α. Στην ουσία, καταγράψαν την ίδια τη ανθρώπινη πλευρά της φύσης, την ίδια τη ζωή!

 Η ποδοσφαιρική ομάδα, ως ομάδα ανθρώπινων σχέσεων

Πολύ επιγραμματικά θα τονίζαμε: Οι ανθρώπινες ομάδες, ορίζονται από τρία βασικά χαρακτηριστικά: έχουν κοινούς σκοπούς, κοινή ταυτότητα και τη δική τους οργάνωση.

Αποτελούν ένα ανθρώπινο σύστημα, όπου τα μέλη του βρίσκονται σε αλληλεπίδραση και αλληλεξέλιξη,  και έχει μια συγκεκριμένη δυναμική (δηλαδή, την ξεχωριστή πορεία μιας ομάδας προς την επίτευξη των στόχων η οποία εμπεριέχει: α. τον τρόπο επικοινωνίας των μελών στην ομάδα, β. τον  βαθμό συνοχής της Ομάδας, γ. τους κανόνες συμπεριφοράς οι οποίοι διέπουν την Ομάδα και δ. τη σχέση της Ομάδας με το ευρύτερο περιβάλλον).

Μια ποδοσφαιρική ομάδα και ιδιαίτερα αυτή που διαμορφώνεται στις αναπτυξιακές ηλικίες του ανθρώπου, ικανοποιεί σημαντικές ανάγκες:

ΑΝΑΓΚΕΣ ΠΟΥ ΙΚΑΝΟΠΟΙΟΥΝ ΟΙ ΟΜΑΔΕΣ:

Μια ποδοσφαιρική ομάδα, ανηλίκων ή ενηλίκων, διαμορφώνει και τους «φυσικούς ηγέτες» της, οι οποίοι υιοθετούν διαφορετικούς ρόλους και συμπεριφέρονται με ποικίλους τρόπους.

Κάθε λειτουργική ομάδα, «επιλέγει» τους «φυσικούς» της ηγέτες. Μια διαδομένη περιγραφή τους, είναι η παρακάτω:

  • Ο ηγέτης του έργου (task leader). Συγκεντρώνει και δίνει συνοχή και ενέργεια στη ομάδα, «επιλέγει» τρόπους και «συμπαίκτες» ώστε να βγει αποτέλεσμα, διευκολύνει την επικοινωνία, βοηθά να αναδείξει το κάθε μέλος ομάδας τις δυνατότητές του. Επηρεάζει κανόνες, ρόλους, ασχολείται με τα όρια ανάμεσα στην ομάδα και στο περιβάλλον της, κ.α
  • Ο συναισθηματικός ηγέτης (emotional leader). Γίνεται το συναισθηματικό πρότυπο της διαδικασίας των αλλαγών της ομάδας, ο πιο αγαπητός από τα άλλα μέλη της ομάδας, κινητοποιείται να συμμετάσχει στις εργασίες, μετρά την συγκινησιακή διεργασία στην ομάδα, δίνει υποστήριξη στα άλλα μέλη της ομάδας, «ακούει» τα συναισθήματα των μελών εκεί όπου άλλα μέλη δε δίνουν σημασία, νοιάζεται με ουσιαστικό ενδιαφέρον, κ.α
  • Ο αποδιοπομπαίος τράγος (scapegoat leader).Ζητά διευκρινίσεις για θέματα σχετικά με την αλλαγή των κανόνων λειτουργίας της ομάδας, δεν κατανοεί εξωλεκτικά ή μπερδεμένα μηνύματα και ζητά με τον τρόπο του αυτά να ειπωθούν ξεκάθαρα και με λέξεις, τα μέλη τον θεωρούν «διαφορετικό» σε κάποιο επίπεδο από αυτά, ρυθμίζει τις αλλαγές και το «μεγάλωμα» της ομάδας, κ.α
  • Ο προβοκάτορας (defiant leader). Είναι αμφίθυμος για την συμμετοχή του στην ομάδα, τον απασχολούν τα θέματα της «ανεξαρτησίας» και της «εξάρτησης» από τον προπονητή, πόσο αληθινά ή επιφανειακά είναι τα συναισθήματα οικειότητας με τα μέλη της ομάδας ή τον προπονητή, πόσο ανοικτή ή κλειστή είναι μια ομάδα, πόσο ασφυκτικά ή χαλαρά είναι τα όρια της ομάδας, τι αλλαγές χρειάζεται να γίνουν, κ.α.

Οπωσδήποτε, πέρα από την παραπάνω ταξινόμηση, κάθε παιδί έχει ένα δυναμικό που τον ωθεί να είναι ένας "ηγέτης" με τα δικά του μοναδικά χαρακτηριστικά. Αυτό που χρειάζεται είναι το εύφορο περιβάλλον, ώστε το δυναμικό να αναπτυχθεί και να καρποφορήσει.

Οι «φυσικοί ηγέτες» μιας ομάδας, συμπληρώνουν! - δεν ανταγωνίζονται το έργο του ηγέτη Προπονητή-εκπαιδευτή.

Πολλοί θα απορήσετε! Μα καλά, οι δυο πρώτοι «ηγέτες». Αλλά είναι ηγέτες, ο αποδιοπομπαίος τράγος; (που πολλοί θα αποκαλέσετε: …το θύμα ή ο φταίχτης της ομάδας) ή ο προβοκάτορας; (που πολλοί, εύκολα θα αποκαλέσετε : το πειραχτήρι. Αυτός που «χαλάει» την ομάδα).

Και εδώ ακριβώς, είναι η διαφορά που χρειάζεται να κατανοήσουμε, αν θέλουμε να δούμε τι «βοήθεια» δίνει ο κάθε «ηγέτης» στην ομάδα, είτε συνειδητά, είτε ασυνείδητα.

Η διαφορά, είναι ότι όταν μιλάμε για ποδοσφαιρική Ακαδημία, αναφερόμαστε σε ένα παιδαγωγικό ποδοσφαιρικό σχολείο και όχι στα …«τσικό» που γνωρίσαμε οι μεγαλύτεροι. Όταν μέσα από συνοπτικές διαδικασίες, ετοίμαζαν αποκλειστικά παίκτες για την πρώτη ομάδα με αλλοπρόσαλλα κριτήρια και οδηγίες.

Τότε που ως παιδιά, 12-13 ή 14 ετών μας αντιμετώπιζαν απλά ως μικρούς ποδοσφαιριστές και όχι ως παιδιά που εξελίσσονται χρόνο με το χρόνο. Τότε που συχνά οι "αξιολογήσεις" των προπονητών ήταν αρνητικές φράσεις, όπως :«δεν κάνει», «μυρωδιά από μπάλα», «δε θα παίξει ποτέ ποδόσφαιρο, έτσι όπως παίζει», «παιδί μου, άσχετος είσαι; πότε θα μάθεις να παίζεις σωστά», «μου χαλάς την ομάδα, πώς έπαιξες έτσι, σήμερα», «είναι ντροπαλός, δειλός, δεν μπορεί να παίξει μπάλα», ή αντίθετα οι θετικές φράσεις ήταν: «τι παικταράς που είσαι», «έτσι, φάτους, αγόρι μου», «μόνο αυτόν έχω που καταλαβαίνει τι θέλω» κ.α, που ακούμε δυστυχώς και σήμερα (σαφώς σε μικρότερο βαθμό).   

Ο προπονητής - ιδιαίτερα στις αναπτυξιακές ηλικίες - χρειάζεται να έχει όλα τα παραπάνω στο νου του. Ώστε να αξιοποιήσει όλη τη δυναμική της ομάδας, την ψυχολογία της. Να γνωρίζει πόσο σημαντικό είναι αυτό που εκφράζει ο κάθε ρόλος που παίρνει το κάθε παιδί - αλλά και ενήλικας - στην ομάδα. Οπότε θα θεωρεί όλους τους διαφορετικούς "ηγέτες" της ομάδας, ως σημαντικούς βοηθούς στο δύσκολο έργο του. Τότε όλοι θα είναι οι ευαίσθητοι δείκτες του συναισθήματος και της δυναμικής της ομάδας.

Ας σκεφτούμε: ένα παιδί που παίρνει συνήθως, όλο το βάρος πάνω του ή είναι η εύκολη λύση για το φταίξιμο, δεν εκφράζει πάντα τον εαυτό του. Λέει ότι, εδώ έχει δημιουργηθεί μια πίεση, μια απαράβατη υποχρέωση για κάποιο συγκεκριμένο στόχο, σε όλα τα μέλη της ομάδας. Μπορεί να φοβούνται την κριτική, μπορεί αυτό να δημιουργεί άγχος που δυσκολεύονται το διαχειριστούν ή να το εκφράσουν. Μας λέει, λοιπόν, ο μικρός μας «αποδιοπομπαίος τράγος», ότι η ομάδα «έχει διαμορφωθεί με τέτοιον τρόπο, που όλοι ψάχνουν το ποιος φταίει. Ποιος;, ποιοι είναι οι φταίχτες;», ή «ότι όλοι ενοχοποιούνται ή απογοητεύονται εύκολα, μετά από κάποια αποτυχία» και αν συνεχιστεί αυτό η ομάδα θα διαλυθεί. Οπότε αυτός, ως «φυσικός ηγέτης», παίρνει όλη την ευθύνη πάνω του, ώστε οι υπόλοιποι να ανακουφίσουν την δυσκολία τους! Κρατά και φροντίζει ώστε η ομάδα να παραμείνει ενωμένη και να συνεχίσει. Οδυνηρός και επώδυνος αυτός ο ρόλος. Και σαφώς, η λύση δεν είναι να παραμείνει έτσι η κατάσταση, αλλά ο προπονητής, αφενός, να καταλάβει τη γενική ψυχολογία της ομάδα και να αλλάξει κάτι που δεν βοηθά την ομάδα και δημιουργεί την ανάγκη ένα μέλος της να παίρνει αυτόν τον επώδυνο ηγετικό ρόλο, και αφετέρου να στηρίξει και να ενισχύσει το παιδί.

Να αναγνωρίσει δηλαδή, ότι ο  «αποδιοπομπαίος τράγος», νοιάζεται πολύ έντονα την ομάδα, πόσο συναισθηματικά δυνατό παιδί είναι και να τον βοηθήσει να μετακινηθεί από την θέση αυτή. Να πάρει πρωτοβουλίες, δηλαδή χωρίς τον κίνδυνο της κριτικής, να αναγνωριστεί από τα υπόλοιπα παιδιά ως ένα πολύ σημαντικό μέλος, κλπ. Αλλά, γενικά να κατανοήσουν όλοι, ότι όταν μια ομάδα λειτουργεί σε ένα συνεργατικό κλίμα, όπου και τα λάθη επιτρέπονται, όταν η αξιολόγηση δεν στηρίζεται συνεχώς στο τι πήγε λάθος, αλλά στο πως θα βελτιωθούν οι ατομικές και ομαδικές ικανότητες που ήδη υπάρχουν, κ.α, δεν έχει ανάγκη, να δημιουργεί «αποδιοπομπαίους τράγους», εξιλαστήρια θύματα, για να παραμένει «ομάδα».

Και ο προβοκάτορας; Α, εδώ έχουμε από τι πιο ενδιαφέρουσες περιπτώσεις «ηγεσίας». Είναι τα παιδιά που συνήθως, χαρακτηρίζονται, «απείθαρχα», «ασυνεπή», «πειραχτήρια», «ζωηρά», «μπελάδες», που «χαλάν την τάξη ή την ομάδα», κ.α. Και οι λύσεις μαζί τους είναι η κατηγόρια, η τιμωρία, η  υποτίμηση, η αμείλικτη πειθαρχία, κλπ. Μα, εδώ είναι σημαντικό, να κατανοήσει ένας δάσκαλος ή ένας προπονητής τι εκφράζει ένα παιδί που σηκώνεται στη μέση της τάξης, μιλά στο διπλανό του ή είναι απείθαρχος στην προπόνηση, αντιμιλά στους συμπαίκτες ή στον ίδιον, κλπ. Το εύκολο είναι να μπει η ταμπέλα και η «καταδίκη»: αυτός είναι «έτσι και δεν αλλάζει».

Θα πρέπει ο δάσκαλος ή ο προπονητής, να εκτιμήσει και να αξιολογήσει τη συμπεριφορά του παιδιού, να μπει στη θέση του, να νιώσει τι θέλει, το τι εκφράζει. Το τι ζητάει έμμεσα, από το δάσκαλο/α ή τον προπονητή.  

Επίσης, να κατανοήσει, πότε και αν το παιδί αυτό, εκφράζει ένα συνολικό συναίσθημα της τάξης ή της ομάδας. Κάτι που έχει ανάγκη η ομάδα ή η τάξη και το παιδί αυτό ως ένας «ηγέτης» νιώθει το συναίσθημα των υπολοίπων, ως ευαίσθητος δέκτης. Έτσι, π.χ μπορεί να εκφράζει ότι «ο συγκεκριμένος τρόπος μαθήματος ή προπόνησης είναι βαρετός» ή ότι «τα όρια της τάξης είναι πολύ αυστηρά ή πολύ χαλαρά», κ.α.

Σε μια ομάδα, είναι ιδιαίτερα σημαντικό και βοηθητικό να αντιλαμβανόμαστε, πότε και ποια στιγμή, ένα παιδί, παίρνει έναν συγκεκριμένο ρολό και υιοθετεί μια συμπεριφορά. Να κατανοούμε ότι όλα τα παιδιά νιώθουν την ανάγκη να περνούν από τις φυσικές αυτές θέσεις ηγεσίας, άσχετα αν κάποια δεν το κάνουν και παραμένουν στις ψυχολογικές θέσεις που αισθάνονται καλύτερα.

Κατ'αυτόν τον τρόπο, ένας «συναισθηματικός ηγέτης» πολύ θα ήθελε να γίνει και λίγο «προβοκάτορας». Ζωηρός, πειραχτήρι, ζαβολιάρης και "αντάρτης". Ο «ηγέτης του έργου» έχει ανάγκη να νιώσει και λίγο ελεύθερος από ευθύνη, δέσμευση και την εσωστρέφεια που συνήθως τον χαρακτηρίζει. «Ζηλεύει» - κι ας μη το δείχνει» -και τον προβοκάτορα ή και τον «αποδιοπομπαίο τράγο», ακόμα. Ενώ, ο "προβοκάτορας" έχει ανάγκη να είναι κοντά στην ομάδα, όπως ο "συναισθηματικός ηγέτης" χωρίς να παίρνει το ενδιαφέρον μόνο μέσα από την ζαβολιά και την αντίσταση.

Για παράδειγμα, πολλές ασκήσεις που πραγματοποιούν οι προπονητές εκτός ενός απόλυτου προγράμματος( ελεύθερο παιχνίδι, χιούμορ, εναλλακτικοί τρόποι άσκησης, κ.α) ή οι υπευθυνότητες που μπορεί να δώσει σε ένα παιδί μπορεί να το βοηθήσουν να δοκιμάσει ένα άλλο ρόλο "φυσικού ηγέτη" πέρα από αυτόν που του είναι εύκολος ή να νιώσει ανακούφιση όταν δεν έχει ανάγκη να πάρει ένα συγκεκριμένο ρόλο για "να πάρει στην πλάτη του" την συναισθηματική ευθύνη όλης της ομάδας. Π.χ, αν μια ομάδα έχει μπουχτίσει από μια επαναλαμβανόμενη ρουτίνα ή νιώθει πιεσμένη, ο "προβοκάτορας" θα τσιτώνει συνεχώς τα πράγματα και τα όρια, θα κάνει χαβαλέ, θα απειθαρχεί, κλπ. Αν αυτό το συναίσθημα γενικευτεί σε μια στιγμή της προπόνησης και ενταχθεί μέσα από ένα ελεύθερο και "χαβαλετζίδικο" ποδόσφαιρο εντός ενός πλαισίου που θέτει ο προπονητής, τότε ο προβοκάτορας θα ηρεμήσει. Επειδή αφενός έχει ακουστεί η ανάγκη του (που είναι και ανάγκη της ομάδας" ) και αφετέρου δεν έχει την ανάγκη να είναι ηγέτης-προβοκάτορας σε μια διαδικασία που όλοι παίζουν οργανωμένα και εκτονωτικά το ρόλο του...προβοκάτορα! Ανάλογες, συμπεριφορές μπορεί να ενεργοποιηθούν και όταν μέλος ή μέλη της ομάδας νιώθουν ότι η προπονητική ενότητα, δεν τους ενεργοποιεί ή είναι υπερβολικά διαχειριστική, κ.ο.κ.

Όσον αφορά στον Προπονητή-εκπαιδευτή, ο ρόλος του είναι να υποστηρίζει τα παιδιά με ενέργειες, που δίνουν πνοή και κίνηση στην ομάδα, ενώ η ηγετική του ικανότητα προϋποθέτει την ικανότητα να ενεργοποιεί τις αυτοηγετικές ικανότητες όλων ανεξαιρέτως των μελών της ομάδας. Επίσης, είναι σημαντικό να θέτει ξεκάθαρους στόχους. Οι στόχοι αυτοί είναι διαφορετικοί για κάθε ομάδα και ηλικία.

Καθήκον του προπονητή-εκπαιδευτή, είναι να διαμορφώσει και να προκαλέσει με τις πράξεις, τις οδηγίες και τη συμπεριφορά του, τις ρυθμίσεις και τις αλλαγές εκείνες, ούτως ώστε όλα τα μέλη της ομάδας να συνδιαμορφώσουν  τον κοινό στόχο και το κλίμα της ομάδας. Και ο προπονητής-εκπαιδευτής, να παρεμβαίνει όταν χρειάζεται, ώστε να ενισχύονται οι διαδικασίες, που είναι σύμφωνες με τους στόχους που έχει θέσει η ομάδα για τον εαυτό της, και να ανακόπτει διεργασίες αντίθετες με αυτούς, αξιοποιώντας την συνεισφορά όλων των μελών της ομάδας.

Ας ολοκληρώσουμε το άρθρο μας, με ένα υποδειγματικό και εμπνευσμένο βίντεο με τίτλο: Uncover Your Full Potential - (What Makes A Great Leader? ( Αποκαλύψτε το πλήρες δυναμικό σας - (Τι δημιουργεί έναν σπουδαίο ηγέτη);

"Τι κάνει ένας σπουδαίος ηγέτης; Ο καθηγητής διδάσκει ένα πολύτιμο μάθημα για την αποκάλυψη του πλήρους δυναμικού σας. Μέσα μας έχουμε όλες τις ιδιότητες να στηριχτούμε και να κάνουμε τη διαφορά στη ζωή μας και στη ζωή των άλλων. Αντί να ψάχνετε για έναν ηγέτη που να ακολουθείτε, μάθετε να στέκεστε όρθιοι και οδηγείτε"

Κοινοποιηση